فناوری ترجمه چیست و چه تفاوتی با «فناوری در ترجمه» دارد؟

فناوری در ترجمه چیست؟
ساده‌ترین تعریف از «فناوری در ترجمه» به‌کارگیری فناوری هنگام ترجمه است. سنتی‌ترین تصویری که می‌توان از یک مترجم تصور کرد، نشستن مترجم پشت میز ترجمه است، در حالی که کتاب فرهنگ لغت روی میز باز است و مترجم با استفاده از خودکار و کاغذ مشغول ترجمه است.
ورود رایانه (کامپیوتر) به زندگی بشر در قرن بیستم، اولین کمکِ فناوری به حرفۀ ترجمه بود. این ارتباط، ساده‌ترین شکل ممکن از این پیوند بود. تنها تفاوت این روش با ترجمۀ سنتی روی کاغذ این است که مترجم به‌جای خودکار و کاغذ، جملات را در نرم‌افزار وُرد تایپ می‌کند. در پیوند ابتدایی بین فناوری و ترجمه، رایانه‌ای که مترجم از آن استفاده می‌کرد، به اینترنت وصل نبود. تنها نقشی که رایانه ایفا می‌کرد، این بود که جایگزین کاغذ و خودکار مترجم شده بود. نرم‌افزار وُرد جای کاغذ را و صفحه‌کلید رایانه هم جای خودکار را گرفت. در چنین وضعیتی که رایانه جای فرهنگ لغت‌، قلم و کاغذ را گرفته است، در ایدئال‌ترین حالت می‌توان تصور کرد که مترجم یک فرهنگ لغت دیجیتال را روی رایانه‌اش نصب کرده باشد و هنگام ترجمه برای کشف مؤلفه‌های معنایی در زبان مبداء، سراغ این فرهنگ لغت برود یا اینکه فرهنگ لغت دوزبانه‌ای نصب کرده باشد که برای یافتن معادل ها و واژگان مناسب از آن کمک بگیرد.
توضیحاتی که تاکنون داده شد، مصداق ترجمه به کمک کامپیوتر (CAT) است. در این روش، فناوری به کمک مترجم می‌آید. در این تعریف، فناوری نقش یک ابزار کمکی در ترجمه را بازی می‌کند و به‌عنوان یک دستیار یا کمک‌مترجم در خدمت مترجم خواهد بود. بدیهی است ترجمه‌ای که انجام می‌شود، کار انسان است. مترجم با استفاده از هوش طبیعی انسانی ترجمه می‌کند، ولی از فناوری‌های نوین و ابزارهای ترجمه برای بهبود سرعت و کیفیت ترجمه استفاده می‌کند. نرم‌افزارهای کمک‌مترجم نیز نقش یک ابزار ترجمه یا دستیار ترجمه را ایفا می‌کنند. وقتی صحبت از «فناوری در ترجمه» مطرح می‌شود، باید بدانیم که بازیگر نقش‌اول در این میدان ترجمه، فقط و فقط مترجم است.
فناوریِ ترجمه چیست؟
فناوری ترچمه به فناوری‌های نوین دیجیتال گفته می‌شود که به صورت اختصاصی در خدمت ترجمه‌اند. در این تعریف، کامپیوتر و صفحه‌کلید و نرم‌افزار ورد هرچند ممکن است در خدمت مترجم باشند و هنگام ترجمه به او کمک کنند، اما ابزارهای دیجیتال اختصاصی برای ترجمه نیستند. اتصال به اینترنت به خودی خود فناوری ترجمه محسوب نمی‌شود، چون جست‌وجوگرهای اینترنتی مثل گوگل صرفاً برای یافتن معانی کلمات یا معادل‌های زبان فارسی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. اگر کاربرد جست‌وجوگرهای اینترنتی را مشخص کنیم، یکی از کاربردهای آن جست‌وجوگری هنگام ترجمه است.
ترجمۀ ماشینی (MT) نمونۀ بارز فناوریِ ترجمه است. در ترجمۀ ماشینی، فناوری نقش یک ابزار برای مترجم را ایفا نمی‌کند، بلکه فناوری وارد حوزۀ ترجمه می‌شود و طبق مدل‌های مختلف محصول ترجمه ارائه می‌کند. سرویس ترجمۀ گوگل (GT) معروف‌ترین و بارزترین مصداق فناوریِ ترجمه است.
تفاوت این دو در چیست؟
هرگاه فناوری در هنگام ترجمه مورد استفادۀ مترجمی قرار گیرد، «فناوری در ترجمه» محقق می‌شود. در این تعریف کامپیوتر، نرم‌افزار وُرد، صفحه‌کلید، اینترنت، فرهنگ لغت‌های آفلاین و آنلاین، نرم‌افزارهای کمک‌مترجم و کلیۀ ابزارهای دیجیتال که صرفاً به‌عنوان یک ابزار ترجمه در خدمت مترجم‌اند، «فناوری در ترجمه» نام می‌گیرند.
فناوریِ ترجمه به روشی اطلاق می‌شود که در آن فناوری به صورت مستقل کار ترجمه را انجام می‌دهد. هنوز فناوریِ ترجمه نمی‌تواند به‌تنهایی محصول ترجمه‌ای ارائه کند که کامل و بدون نقص باشد. بهترین استفاده از فناوری ترجمه در حال حاضر از مدل‌های ماشینی و هوش مصنوعی است که یک مترجم انسانی آن را کنترل و تأیید می‌کند. سرویس ترجمۀ گوگل (گوگل ترنسلیت) بهترین مصداق فناوری ترجمه است.
نویسنده: حامد جلالی فر؛ مترجم و پژوهشگر ترجمه