تکنولوژی موسیقی الکترونیک

ترکیب ذوق و خلاقیت و امکانات تکنولوژی سبب به وجود آمدن موسیقی الکترونیکی می‌شود. این تلفیق اجازۀ تولید صداهایی را به ما خواهد داد که در موسیقی غیرالکترونیکی یعنی آکوستیک نمی‌توان به آنها دست پیدا کرد.

موسیقی با همۀ عوامل خود در حال پیشرفت است. موسیقی الکترونیکی نه‌تنها در موسیقی پاپ، بلکه در همۀ آثاری که اخیراً خلق شده‌اند، به‌نوعی شنیده می‌شود. هنوز هم کسانی معتقدند که الکترونیک، خلاقیت را در موسیقی از بین می‌برد، اما واقعیت این است که آهنگسازان قدیمی تا ارکستری قطعۀ آنها را نمی‌نواخت، نمی‌توانستند سمفونی خود را بشنوند، در حالی که امروز به لطف سنتی سایزرها، سکوئنس‌کننده‌ها و کامپیوترها، می‌توانند قبل از آنکه آثارشان را به گوش شنوندگانشان برسانند، خودشان آنها را بشنوند. به این ترتیب خلاقیت موسیقیایی آهنگسازان، جهش حیرت‌انگیزی داشته است.

ترنس چیست؟

ترنس Trance (که به لغت ترانس هم می‌نویسیم) مفهومش در زبان ما به «خلسه» خیلی نزدیک است. این ژانر مدرن در موسیقی بیشتر به‌عنوان زیرگونه‌ای از موسیقی رقص شناخته شده است که در دهۀ 90 از دل موسیقی هاوس (House)  و تکنو (Techno)زاده شد و گسترش یافت. اما ترنس هم‌خانواده یا زادۀ موزیک الکترونیکی هم هست که در دهۀ 80 اوج خود را گذراند. در ایران شاید بعضی‌ها «کلاوس شولتس» را از آن دوران به خاطر داشته باشند که او را می‌شود از بنیانگذران سبک و جریانی نامید که بعد ترنس نامیده شد.

اما «ژان میشل ژار» را بی‌تردید خیلی‌ها می‌شناسند یا آثارش را صدها بار از صداوسیما شنیده‌اند. نوارهای نخستین بخش‌ها از مجموعۀ اکسیژن، بیست سال پیش در ایران دست‌به‌دست می‌گشت. میشل ژلرف فرانسوی کسی بود که موسیقی اکترونیکی را به میان مردم برد و سبکی را معرفی کرد که مایه‌های ترنس در آن به‌وضوح شنیده می‌شد، هرچند ملودیک‌تر و بازاری‌تر.

موسیقی ترنس چیست؟

در دنیای موسیقی امروز، اصطلاح ترنس شامل محدودۀ وسیعی از موسیقی می‌شود. در قسمتی از این طیف همانند کارهای یان ون دالیا حتی گروه ATB شاهد موسیقی‌ای هستیم که بیشتر شبیه موسیقی رقص مردمی (Pop Dance) است و شما می‌توانید آنها را در منزل، اتومبیل یا هنگام پیاده‌روی با دستگاه پخش موسیقی خود گوش کنید و احساس کنید که دقیقاً در یک مهمانی بزرگ هستید. در قسمت دیگر از طیف موسیقی ترنس به افرادی مانند ساشا و ویلیام اربیت برمی‌خوریم که موسیقی الکترونیکی مردمی را به سمت موسیقی ترنس سوق  داده‌اند.

گفتنی است موسیقی سبک ترنس در حال حاضر جزء پرطرفدار موسیقی‌های الکترونیکی است و باید اذعان کرد پایه و اساس آن سکوئنس‌کننده‌ها، سینتی سایزر و افکت‌های الکترونیکی است. پراستفاده‌ترین دستگاهی که برای ساخت این نوع از موسیقی به کار می‌رود، خانوادۀ دستگاه‌های رولند TR -808، TR -909 و سری‌های  TR -303 است. با وجود آنکه حدود 20 سال از عمر این دستگاه‌های الکترونیکی می‌گذرد، اما صدای زیبای بیس و درام آنها از جذاب‌ترین صداها برای این سبک موسیقی است.

استفاده از دستگاه‌های رولند آن‌قدر در این سبک از موسیقی رایج شده است که بسیاری آنها را ستون فقرات این نوع موسیقی می‌دانند. ناگفته نماند که ممکن است در تهیۀ این نوع موسیقی از سایر سینتی‌سایزرها هم استفاده شود که در این حالت اغلب به‌عنوان Lead یا برای ایجاد تنوع به هنگام میکس به کار می‌روند.

علاوه بر پرانرژی بودن، محبوبیت موسیقی ترنس نزد مردم را می‌توان مدیون دی‌جی‌هایی مانند ساشا، پاول ون دایک و پاول اوکنفولد دانست. آنها توانستند با ترکیب موسیقی تاریک تکنو و صداهای موسیقی الکترونیک رقص اروپایی به این سبک از موسیقی دست پیدا کنند.

سازهای الکترونیکی

ساز الکترونیکی سازی است که صداها را به روش الکترونیک ایجاد یا تقویت می‌کند و با آیتم‌های تغییری می‌توان آنها را به گونه‌های مختلف شکل داد. اولین نمونه‌های این سازها به 1904 بازمی‌گردد، ولی از دهۀ 50 آنها جای خود را در موسیقی باز کردند و سرعتی چشمگیر داشتند. سازهایی مانند پیانو دیجیتال، کیبورد، گیتار الکترونیک و نیز سینتی‌سایزرها از این دسته سازها هستند.

برای مثال سینتی‌سایزر یکی از سازهایی است که در 1955 به‌طور رسمی اختراع و تولید شد و بسیاری از آن از دهۀ 60 به این نوع سازها روی آوردند. سینتی‌سایزر دستگاهی با اجزای الکترونیک است و می‌توان به‌وسیلۀ آن صدا را ایجاد و تبدیل و مهار کرد. سینتی سایزرها می‌توانند صداهای موسیقایی  و غیر موسیقایی تولید کنند و به این دلیل که در زمان پیدایش و ابداع محدود و کم بودند، داشتن آنها با صرف هزینه‌های زیادی همراه بود و سیستم آنها کاملاً الکترونیک نسبت به سینتی‌سایزرهای امروز نبود و قلب آنها تشکیل شده از لامپ‌هایی معروف به لامپ‌های خلاء بود. در دهۀ 60 تا 70 یک تکنولوژی لازم بود که بتوان آنها را به تعداد و انواع مختلف تولید کرد که در این دو دهه سینتی‌سایزرهای کوچک‌تر و ارزان‌تر ترانزیستوری ساخته شدند و دیگر حتماً لازم به ساخت سیستمی با لامپ‌ها نبود.

«تنجرین دریم» نام یک گروه آلمانی‌ست که موسیقی‌های خود را بر پایۀ سازهای الکترونیکی و سازهای سنتی خلق می‌کند. کنسرت‌های این گروه همیشه صدرنشین پرفروش‌ترین‌های دنیاست و همۀ کسانی که گوششان به شنیدن موسیقی‌های خوب عادت دارد، بی‌شک گروه تنجرین دریم را می‌شناسند و یا حداقل چندین قطعه از آثار آنها را شنیده و لذت برده‌اند. آنانس ابتدایی بسیاری از برنامه‌های ورزشی و حتی غیرورزشی تلویزیون ایران اثر این گروه مشهور و خلاق است. این گروه یکی از قدیمی‌ترین و باسابقه‌ترین گروه‌های موسیقی الکترونیکی، نیو-ایج (new age)و امبینت (Ambient)است.

 نت‌های موسیقی تحت تأثیر تکنولوژی

این تغییر فناوری در عرصۀ موسیقی، انقلابی به پا کرد و موجی از مخالفت‌ها و تحسین‌ها را با خود به همراه آورد، همان اتفاقی که با ساخت اولین سینتی‌سایزر آنالوگ پلی فونیک در دهۀ هفتاد رخ داد. در عصر آنالوگ سررشتۀ تمام مراحل فرایند صنعت موسقی به استودیو ختم می‌شد. کار با دستگاه‌های آنالوگ اعم از سازهای موسیقی و وسایل مورد استفاده در فرایند ضبط و ویرایش در ارتباط مستقیم با تخصص کاربر بود و امکان ثبت تنظیم دستگاه وجود نداشت. اگر برحسب اتفاق قرار بود کاری در چند استودیوی مختلف ضبط و بعد در یک استودیو ویرایش و میکس شود، مشکلات فنی زیادی گریبان صدابردار و تکنسین و مهندس استودیو را می‌گرفت و گه‌گاه تکه‌های ضبط‌شده در استودیوهای مجزا با اختلاف فاحشی در حجم و قدرت صدا با یکدیگر میکس می‌شدند.

با تولد فناوری دیجیتال اتفاق بسیار مهم و تعیین‌کننده‌ای در دنیای موسیقی افتاد. بعد از این نوازده‌ها و صدابرداران و مهندسان صدا توانستند تنظیم ساز یا دستگاه را به حالت دلخواه ذخیره کنند و هر موقع که به همان صدا با مشخصات اولیه نیاز داشتند، با بازخوانی کردن آن تنظیم از دردسر فرایند پراشتباه و وقت‌گیر تنظیم مجدد، خلاص شوند. با پیشرفت فناوری دیجیتال و حضور بسیار پررنگ و مؤثر کامپیوتر، نرم‌افزارها و استودیوهای مجازی در عرصۀ موسیقی، فرایند کار در عین تخصصی شدن، ساده‌تر شد و نسخه‌های خانگی این نرم‌افزارها هم ساخته شد. نرم‌افزارهای استودیوی مجازی مانند Cakewalk و Cubase VST هم جنبۀ حرفه‌ای و هم جنبۀ آماتوری دارند. امروزه تقریباً همۀ سازهای خانگی هم به پورت MIDI مجهز هستند که این پورت رابط بین ساز و کامپیوتر یا میزهای میکس است. در کنار همۀ این اتفاقات، رواج اینترنت و پربار شدن محتوای موسیقی دیجیتال اعم از آموزش‌های آنلاین، اتودها و کتب خودآموز اینترنتی، اطلاعات یک عمر دانشمندان و نظریه‌پردازان موسیقی در اختیار همۀ علاقه‌مندان موسیقی این کرۀ خاکی قرار گرفت. رسانه‌های جمعی هم با تزریق انواع موسیقی صنعتی، سلیقۀ جهان را چه خوب چه بد، یکدست کرد.

مجموعۀ این رخدادها حرکت نوپایی را در عرصۀ موسیقی موجب شد و ان حضور بسیار بسیار پررنگ نیمه‌حرفه‌ای‌ها و آماتورهاست. همان‌طور که هر فناوری و تبعات ان جنبه‌های مثبت و منفی دارد، با حضور فناوری اطلاعات در موسیقی و باز شدن پای آماتورها به این عرصه، دو دیدگاه کاملاً متضاد شکل گرفت. دیدگاه اول که از طرف حرفه‌ای ها مطرح می‌شود، آسان شدن کاذب فرایند ضبط و ویرایش را دلیل اصلی ضعف بیشتر کارهای آماتوری می‌داند. به عقیدۀ مطرح‌کنندگان این دیدگاه با ظهور فناوری اطلاعات و کشیده شدن فرایند تولید و ضبط به خانه‌ها و استودیوهای آماتوری، عملاً پارامتر تعیین‌کنندۀ مهارت و تجربه و تخصص از برنامه حذف شده است. رواج کارهای خانگی و برپایی استودیوهای آماتوری در دنیا و به‌خصوص کشور ما به قدری سریع و پرتعداد بود که از مراجعات نوازندگان به استودیوهای حرفه‌ای به‌طور محسوسی کاسته شده و درآمد حرفه‌ای‌های این حوزه کاهش یافته است. از طرف دیگر با به‌کارگیری سمپل‌های صوتی سازهای هزینه‌بری مثل سازه‌های زهی و بادی برنجی درآمد نوازندگان این سازها هم به‌شدت کاهش یافته که خشم این عده از نوازندگان را از فناوری اطلاعات به همراه داشته است. دیدگاه دیگر که غالباً از طرف تهیه‌کننده‌ها، آهنگسازان و نوازندگان مطرح می‌شود، ورود فناوری اطلاعات را به حوزۀ موسیقی، انقلابی در این عرصه می‌دانند که جنبۀ مثبت آن در کفۀ ترازو بر جنبه‌های منفی آن سنگینی می‌کند. به عقیدۀ این گروه فناوری اطلاعات بار بزرگی را از نظر هزینه‌ای از دوش تهیه‌کنندگان و آهنگسازان برمی‌دارد و رواج این فناوری را در استفادۀ خانگی و آماتوری موجب شکوفا شدن استعدادهای جوانان کشورهای در حال توسعه و مناطق محروم می‌داند. با خانگی شدن فرایند تولید، ضبط و ویرایش موسیقی، هنردوستان روستاها و منطق محروم که دسترسی به استودیو برایشان سخت یا خیلی گران است، می‌توانند کارهای خودشان را با حداقل هزینه و صرفه‌جویی در وقت انجام دهند. در دنیای مدرن امروز، استودیوهای تخصصی برای هرکار وجود دارد. استودیوهایی هستند که فقط کار ضبط سازهای ضربه‌ای پوستی را انجام می‌دهند و استودیوهایی فقط مخصوص کارهای الکترونیکی وجود دارند و استودیوهای تخصص ضبط صدای گروه کر.همچنین قیمت استودیوهای حرفه‌ای در کشورها با هم تفاوت دارد. از این رو تهیه‌کنندگان که بعضی وقت‌ها بدشان نمی‌آید کار با حداقل هزینه انجام شود، فرایند آهنگسازی و ضبط را به کشوری در حال توسعه محول می‌کنند.

این اتفاق در موسیقی پاپ به‌وفور افتاده است، می‌توان کارهای پرفروش و مطرح زیادی را فهرست وار ذکر کرد که به سفارش تهیه‌کنندگان، در کشورهای در حال توسعه ضبط شده‌اند. در آن طرف دنیا، تهیه‌کنندگان با به‌کارگیری فناوری اطلاعات کارهای ضبط‌شده در استودیو آماتوری یا حرفه‌ای کشورهای در حال توسعه را دریافت کرده و صدای خواننده را روی آن میکس می‌کنند و با رسانه‌های جمعی خودشان به گوش مردم سراسر جهان می‌رسانند. فناوری اطلاعات آورده‌های زیادی با خود دارد، سرعت بالا در فرایند ضبط و ویرایش، دسترسی آسان به آرشیوها، انتقال سریع علم و تکنیک، اعمال افکت‌هایی که با فناوری آنالوگ غیرممکن بود و پایین آوردن هزینه‌ها با استفاده از این فناوری با تنوع وسیعی در دنیای موسیقی روبه‌رو می‌شویم اما نباید فراموش کرد که حضور آماتورها و کیفیت پایین‌تر کارها، خارج شدن از کار از دست حرفه‌ای‌ها و کلیشه‌ای شدن کارها از پارامترهای منفی ورود این فناوری به حوزۀ موسیقی است.